Rozszczep wargi i/lub podniebienia pierwotnego lub wtórnego jest najczęściej występującą oraz najpoważniejszą wrodzoną wadą rozwojową w obrębie twarzoczaszki. Charakteryzuje się częściowym lub całkowitym brakiem ciągłości tkanek w obrębie wargi górnej, wyrostka zębodołowego szczęki lub/i podniebienia. Związane z rozszczepem deformacje znacząco rzutują na wygląd twarzy, są powodem wystąpienia wad zgryzu, wpływają na dysfunkcję oddychania, ssania, żucia, połykania, mowy oraz niejednokrotnie słuchu. Pacjenci borykający się z tą poważną wadą wymagają wieloletniego leczenia wymagającego współpracy zespołu specjalistów. Niezbędna staje się ścisła współpraca specjalistów z zakresu ortodoncji, chirurgii, neonatologii, pediatrii, logopedii, psychologii, forniatrii oraz protetyki stomatologicznej.
W obrazie klinicznym wada może prezentować się począwszy od jednostronnego, częściowego rozszczepu wargi o małym nasileniu, a skończywszy na rozległym obustronnym rozszczepie całkowitym podniebienia oraz wargi. Wada występuje również pod postacią rozszczepu podśluzówkowego, charakteryzującego się niezrośnięciem mięśni podniebienia miękkiego w linii pośrodkowej. Jest to postać która ze względu na nienaruszoną śluzówkę podniebienną, często jest nierozpoznawana.
U Pacjentów z rozszczepem, zaburzenia anatomiczne dotyczą głównie szczęki. W wyniku ściągającego oddziaływania blizn pooperacyjnych, jak również braku ciągłości tkanek, dochodzi do ograniczonego wzrostu szczęki, która jest wyraźnie mniejsza, zarówno w wymiarze poprzecznym jak i strzałkowym. Również w wymiarze pionowym zauważalny jest deficyt szczęki, co wpływa na powstanie zgryzów otwartych. Nadmierne wysunięcie żuchwy do przodu oraz zmniejszenie przedniej dolnej wysokości twarzy, jest efektem wystąpienia autorotacji żuchwy, będącej wynikiem obniżonej wysokości szczęki w odcinkach bocznych. Dla Pacjentów z rozszczepem wyrostka zębodołowego charakterystyczne jest zapadnięcie części podnosowej (profil wklęsły).
Zmiany rozszczepowe wywołują powstawanie wielu różnorakich zmian o charakterze zębowym. Należą do nich: hypodoncja (brak zęba), hyperdoncja (ząb dodatkowy), zniekształcenia zębowe, zęby zatrzymane czy ektopowe wyrzynanie zębów graniczących z rozszczepem. Ze względu na fakt, że szczelina rozszczepu przebiega między kłami a bocznymi siekaczami, w rejonie tym dochodzi do powstawania największej ilości zaburzeń zębowych.
Leczenie Pacjenta z rozszczepem zaczyna się już w pierwszych miesiącach życia i może trwać do wieku dorosłego. Zgodnie ze światową tendencją, podstawowe zabiegi chirurgiczne powinny być zakończone przed ukończeniem pierwszego roku życia. Dzięki temu zapewniamy pacjentowi znacznie lepsze warunki dla rozwoju zgryzu, ssania, mowy, połykania, słuchu oraz estetyki.
Odnosząc się do leczenia ortodontycznego, w przypadku Pacjentów z rozszczepem stosujemy te same techniki leczenia, jakie stosowane są u Pacjentów bez rozszczepu. Nadrzędnym celem leczenia jest osiągnięcie prawidłowego zgryzu, a kluczową rolę odgrywa prawidłowo zaplanowany proces leczenia. Na etapie diagnozy oceniamy możliwość uzyskania prawidłowego zgryzu metodami ortodontycznymi, oraz konieczność przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego ortognatycznego w przyszłości. Podczas leczenia ortodontycznego najczęściej stosujemy aparaty stałe poszerzające szczękę, a w przypadku w którym planowany jest późniejszy przeszczep kości, możliwe jest zastosowanie aparatu typu Hyrax lub dystraktora, w celu ortopedycznego poszerzenia szczęki. U retrognatycznych pacjentów w młodym wieku, dodatkowo wskazane jest stosowanie maski twarzowej. W celu prawidłowego ustawienia pierwszych trzonowców oraz ustabilizowania kształtu oraz szerokości łuku zębowego, stosuje się łuki podniebienne, a podstawowym narzędziem umożliwiającym precyzyjne ustawienie zębów są aparaty stałe cienkołukowe. U Pacjentów rozszczepowych, ze względu na fakt, że nawet niewielkie blizny pooperacyjne działają dodatkowo ściągająco na szczękę, bardzo istotną staje się kwestia retencji. Zazwyczaj stosujemy klasyczne płytki Hawley’a, a w przypadku hypodoncji (braku zęba), do płytki dostawiamy zęby poprawiające znacznie estetykę, co dodatkowo znacząco motywuje pacjenta do jej noszenia.
